Het was de vraag die alle media en menig keukentafelgesprek de afgelopen week domineerde: van wie kwam het zinnetje: ‘Positie Omtzigt, functie elders’? Vrijwel direct nadat de met corona besmette verkenner Kajsa Ollongren ongelukkig werd vastgelegd met haar vertrouwelijke notities onder de arm, begon het vingerwijzen op het Binnenhof.
De grote verkiezingswinst van VVD en D66 zorgden ervoor dat alle ogen op Mark Rutte en Sigrid Kaag waren gericht. Al snel verscheen Rutte voor de camera om alle verdenkingen tegen hen in de kiem te smoren. Zowel hijzelf als Sigrid Kaag zou de naam van Omtzigt nooit in de mond hebben genomen. Verdere uitleg was volgens hem niet nodig en al helemaal niet de bedoeling. Hier beging Rutte zijn eerste grote fout in het schandaal dat inmiddels is omgedoopt tot Omtzigt-gate.
Door te stellen dat niemand recht had op een verklaring plaatste Rutte zichzelf als het ware boven de wet en leek het bovendien alsof hij het voorval zo snel mogelijk onder het tapijt wilde schuiven. Daarmee maakte hij de politieke en maatschappelijke aandacht voor het probleem enkel groter. Alhoewel de VVD, met Rutte aan het hoofd, wederom de grote winnaar was van de Tweede Kamerverkiezingen, waren mensen de recente onthullingen rondom de toeslagenaffaire nog niet vergeten. De laconieke houding van de premier wakkerde deze onvrede en verontwaardiging in rap tempo aan.
Dagenlang speculeerden de media over de herkomst van de opmerking én over de inhoud van alle andere notities. Het zou immers wel erg toevallig zijn geweest als de enige pijnlijke opmerking uit alle gesprekken incidenteel boven op de gefotografeerde stapel lag. Daarom eiste de zojuist beëdigde Tweede Kamer gistermiddag dat Ollongren en Jorritsma alle stukken over de verkenning openbaar moesten maken.
Vandaag was het dan eindelijk zo ver. Uit de openbaar gemaakte notities bleek dat het tóch Mark Rutte was geweest die het wel degelijk over Pieter Omtzigt en zijn grote populariteit onder de kiezers had gehad. Volgens Rutte ‘moest je daar iets mee’ en hij suggereerde een mogelijk ministerschap voor de CDA’er. Een suggestie die op twee manieren uit te leggen is: of hij wilde Omtzigt buitenspel zetten door hem een functie buiten de Kamer aan te bieden, of hij wilde Omtzigt belonen voor zijn harde en succesvolle werk. Vanmiddag vindt er een debat plaats rondom Omtzigt-gate, wat in zekere zin een debat zal zijn over het resterende vertrouwen van de Kamer in de kabinetsformatie en de demissionaire premier.
Het is lastig om te voorspellen hoe alles was gelopen als Rutte direct openheid van zaken had gegeven. De verontwaardiging over een premier en de verkenners die hun boekje te buiten gingen was er waarschijnlijk hoe dan ook geweest, maar het is aannemelijk dat een groot deel van de vertrouwensschade Rutte bespaard was gebleven. Het is een les die elke crisis ons leert: neem verantwoordelijkheid voor je daden en lieg niet. Het is nog maar de vraag of de Kamer en het land Rutte nu nog de tijd gunt om dit lesje te leren.
Evi Timp is Adviseur bij Huijskens Communications.